افرادی که با متوفی قرابت نسبی ( مانند فرزند ) یا قرابت سببی ( مانند زوج یا زوجه ) دارند، با توجه به درجه نزدیکی در طبقات مختلفی قرار می گیرند که با توجه به طبقه و جایگاهشان میزان سهم الارث هر یک متفاوت خواهد بود.
اقسام کسانی که به موجب نسب ( پیوند خونی ) ارث می برند با توجه به درجه نزدیکیشان نسبت به متوفی در سه طبقه قرار می گیرند:
1) پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد
2) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها
3) اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها
طبقه اول:
میزان سهم الارث پدر و مادر: همانطور که ملاحظه می شود از آنجا که پدر و مادر در طبقه اول قرار دارند در صورت فوت متوفی در هر صورت سهمی از ارث به جای مانده از فرزند خود که فوت شده خواهند برد اما میزان این سهم الارث در صورت وجود اشخاص دیگر که در طبقه اول و در کنار او قرار دارند متفاوت می شود.
اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد: هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد.
اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد: اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می برد.
اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد: اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند ولی مادر حاجب( شخصی از طبقات دیگر که میزان سهم الارث مادر را کمتر می کند ) داشته باشد، سدس از ترکه متعلق به مادر است و بقیه مال پدر است. حاجبان مادر در این فرض که با وجود آنها مادر از بردن بیش از سدس ترکه محروم می شود به شرح ذیل هستند: ( لازم به ذکر است این حاجبان چون در طبقات بعدی هستند به دلیل و جود مادر و پدر ارثی نمی برند )
اولا: لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند
ثانیا: پدر آنها زنده باشد
ثالثا: از ارث ممنوع نباشند مگر به سبب قتل
رابعا: ابوینی یا ابی تنها باشند
بنابراین در صورت وجود چهار شرط بالا میزان سهم الارث مادر سدس ترکه خواهد بود و باقی آنچه می ماند سهم الارث پدر راتشکیل می دهد.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد: در اینصورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث محروم می شوند مگر در صورتی که پدر و مادر متوفی هر دو موجود باشند با یک دختر که فرض پدر و مادر ثلث ترکه خواهد بود و فرض دختر نصف خواهد بود و چون در صورت تقسم ترکه چیزی اضافه خواهد ماند مابقی بینشان به نسبت فرضشان تقسیم می شود مگر اینکه مادر حاجب ( که خواهر و برادر متوفی هستند، لا اقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر که از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی یا ابی تنها باشند و پدر آنها زنده بشد ) داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمی برد.
هر گاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد: در اینصورت هر گاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس و مابقی بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم ی شود مگر اینکه مادر حاجب( که خو هر و برادر متوفی هستند، لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهرکه از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل و ابوینی یا ابی تنها باشند و پدر آنها زنده باشد )داشته باشد که در اینصورت مادر از مابقی چیزی به ارث نمی برد.
میزان سهم الارث اولاد:
اگر فرزند متوفی دختر باشد:
اگر این دختر فرزند منحصر باشد به همراه پدر و مادر متوفی، نصف ترکه را خواهد برد و مابقی با توجه به میزان سهم الارث پدر یا مادر متوفی بین آنها تقسیم می شود
اگر متوفی دو دختر یا بیش از دو دختر داشته باشد و فرزند پسری هم نداشته باشد دختران دو ثلث ترکه را به ارث می برند و مابقی با توجه به میزان سهم الارث هر یک در آن طبقه بینشان تقسیم می شود
اگر وراث متوفی فقط دختر یا دختران باشد بدون وجود وارثی در طبقه اول مثل پدر و مادر، تمام ترکه به دختر یا دختران می رسد.
اگر فرزند متوفی پسر باشد:
چنانچه این پسر منحصر یا متعدد باشد به همراه پدر و متوفی چون همگی در طبق اول قرار دارند ارث می برند به اینصورت که سهم الارث پدر و مادر متوفی یک ثلث ترکه خواهد بود و مابقی به قرابت به فرزند یا فرزندان پسر می رسد که به تساوی بین خودشان تقسیم می کنند.
چنانچه وراث متوفی در طبقه یک فقط پسر یا پسران او باشند و در طبقه اول وارث دیگری نداشته باشد تمام ترکه به پسر یا پسران می رسد
در صورتی که متوفی هم فرزند دختر و هم فرزند پسر به همراه پدر و مادر در طبقه اول داشته باشد، سهم الارث پدر و مادر به دلیل وجود فرزندان یک سوم ترکه خواهد بود. و مابقی بین فرزندان دختر و پسر متوفی تقسیم می شود به این صورت که فرزندان پسر وی دو برابر فرزندان دخترش ارث خواهند برد.
میزان سهم الارث اولاد اولاد ( نوه ):
آنچه مسلم است این است که اولاد اولاد در طبقه اول قرار دارد ولی در صورتی ارث می برد که متوفی فرزندی نداشته باشد. در این صورت اولاد اولاد قائم مقام اولاد می شود و با هر یک ازابوین که زنده باشد ارث می برد
اولاد پسر یعنی فرزندان پسر متوفی دو برابر اولاد فرزندان دختر متوفی ارث می برند. حتی اگر اولاد اولاد متوفی پسر باشد اگر به واسطه مادر با متوفی قرابت پیدا کرده نصف نوه ای که از پدر با متوفی قرابت پیدا کرده ارث خواهد برد. اما در میان خودشان وقتی به قائم مقامی از پدر و مادر خود ارث بردند، پسران قائم مقام دو برابر دختران قائم مقام ارث می برند.
طبقه دوم:
لازم به ذکر است تمام افرادی که در طبقه دوم قرار می گیرند در صورتی ارث می برند که برای متوفی در طبقه اول وارثی وجود نداشنه باشد زیرا در صورت وجود افرادی در طبقه اول ترکه بین آنها تقسیم شده و دیگر نوبت به افراد طبقه دوم نخواهد رسید.
اجداد متوفی:
اگر تنها وراث متوفی باشند تمام ترکه را به ارث می برند.
از اجداد و جدات متعدد باشند در صوری که ابی باشند ذکور دو برابر اناث می برند و اگر همه امی باشند بین آنها بالسویه تقسیم می گردد.
اگر جد یا جده ابی و جد یا جده امی باهم باشند ثلث ترکه به جد یا جده امی می رسد و در صورت تعدد اجداد امی آن ثلث بین آنها بالسویه تقسیم می شود و دوثلث دیگر به جد یا جده ابی می رسد و در صورت تعدد، حصه ذکور از آن دو ثلث دو برابر حصه اناث خواهد بود.
هرگاه میت اجداد وکلاله ( خواهر و برادر ) با هم داشته باشد دو ثلث ترکه به وراثی می رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن حصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود و یک ثلث به وراثی می رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم می نمایند. لیکن اگر خویش مادری فقط یک برادر یا خواهر امی باشد فقط سدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت.
خواهر و برادر متوفی:
اگر میت اخوه ابوینی داشته باشد اخوه ابی ارث نمی برد و در صورت نبودن اخوه ابوینی اخو ابی حصه ارث آنها را می برند. لازم به ذکر است اخوه ابوینی و اخوه ابی هیچ کدام اخوه امی را از ارث محروم نمی کنند.
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشند ترکه بین آنها باسویه تقسیم می شود
اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشندحصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود.
اگر وراث میت چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود
هرگاه اخوه ابوینی و اخوه امی باهم باشند تقسیم به طریق ذیل می شود:
اگر برادر یا خواهر امی یکی باشد سدس ترکه را می برد و بقیه مال اخوه ابوینی یا ابی است
اگر کلاله امی متعدد باشند ثلث ترکه به آنها تعق گرفته و بین خود بالسویه تقسیم می کند و بقیه مال اخوه ابوینی یا ابی است.
خواهر ابوینی یا ابی تنها در صورتی که منحصر به فرد باشد نصف ترکه را خواهد برد
دو خواهر و بیشتر ابوینی یا ابی تنها در صورت نبودن برادر دوثلث ترکه را به ارث می برند.
اولاد خواهر و برادر:
اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر ، اولاد اخوه قائم مقام آنها شده و با اجداد ارث می برند. در اینصورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه بر حسب نسل به عمل می آید یعنی هر نسل حصه کسی را می برد که به واسطه او به میت می رسد بنابراین اولاد اخوه ابوینی یا ابی حصه اخوه ابوینی یا ابی تنها و اولاد کلاله امی، حصه کلاله امی را می برند.
طبقه سوم:
لازم به ذکر است وراث طبقه سوم در صورتی ارث می برند که در طبقات اول و دوم وارثی وجود نداشته باشد.
باید توجه کرد هر یک از وراث طبقه سوم اگر تنها باشند تمام ارث را می برند.
اعمام و اخوال:
اگر میت اعمام یا اخوال ابویینی داشته باشد اعمام یا اخوال ابی ارث نمی برند و در صورت نبودن و در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی حصه آنها را می برند.
هر گاه وراث متوفی چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود در صورتی که همه آنها ابوینی یا همه ابی یا همه امی باشند.
هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم می نمایند و در صورتی که همه بوینی یا امی باشند حصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود.
در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی باهم باشند عمو یا عمه امی اگر تنها باشند سدس ترکه به او تعلق می گیرد و اگر متعدد باشند ثلث ترکه و این ثلث ر مابین خود بالسویه تقسسم می کنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی می رسد که در تقسیم ذکور دو برابر اناث می برند.
هرگاه وراث متوفی چند نفر دایی یا چن نفر خاله یا چند نفر دایی و چند نفر خاله باهم باشند ترک بین آنها بالسویه تقسیم می شود خواه همه ابوینی خواه همه ابی و خواه همه امی باشند.
اگر وراث میت دایی و خاله ابی یا ابوینی یا دایی خاله امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سدس ترکه را می برد و اگر متعدد باشد ثلث آن را می برند و بین خود بالسویه تقسیم می کنند . مابقی مال دایی و خاله های
ابوینی یا ابی است که آنها هم بین خود بالسویه تقسیم می نمایند
اگر برای میت یک یا چند نفر اعمام یا یک یا چند نفر اخوال باشد ثلث ترکه به اخوال و دوثلث آن به اعمام تعلق می گیرد. تقسیم ثلث بین اخوال بالسویه به عمل می آید لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد سدس حصه اخوال به او می رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلت آن حصه به آن ها داده می شود و در صورت اخیر تقسیم بین آنها باسویه به عمل می آید. در تقسیم دو ثلث بین اعمام حصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود یک اگر بین اعمام یک نفر امی باشد سدس حصه اعمام به او می رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلث آن حصه به آنها می رسد و در صورت اخیر آن ثلث را بالسویه تقسیم می کنند. در تقسیم پنج سدس و یا دوثلث که از حصه اعمام باقی می ماند بین اعمام ابوینی یا ابی حصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود.
فرزندان اعمام و اخوال:
با وجود اعمام و اخوال اولاد آنها ارث نمی برند مگر در صورت انحصار وراثت به یک پسرعموی ابوینی با یک عموی ابی تنها که فقط در اینصورت پسر عمو، عمو را از ارث محروم می کند لیکن اگر با پسرعموی ابوینی خال یا خاله باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها، پسر عمو ارث نمی برد.
پس از بررسی طبقات وراثی که به واسطه قربت نسبی ارث می رند باید به بررسی شرایط زوج و زوجه بپردازیم که به واسطه قرابت سببی همراه وراث دیگر در هر طبقه ای که باشند اگر زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند، از یکدیگر ارث می برند. به این صورت که:
زوج:
نصف ترکه برای زوج است در صوورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد.
ربع ترکه برای زوج است در صورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد.
زوجه:
زوجه درصورت فرزند دار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد.
زوجه در صورت فرزند دار نبودن زوج یک چهارم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت موال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد
لازم به ذکر است در صورت تعدد زوجات ربع ( در صورت فرزند دار نبودن زوج ) یا ثمن ( در صورت فرزند دار بودن زوج ) ترکه تعلق به زوجه دارد که بین آنها بالسویه تقسیم می شود.
منبع:www.Milad-bagheri.ir
